TürkBirDev
Merkez mahallesi, Fatih Caddesi No 112
Halkali, Istanbul
ph: 0212 693 2017
bilgi
Daha ayrıntılı bilgi için: http://turkbirdev-devletler.blogspot.com/2009/01/zbekistan.html
Şavkat Mirziyoyev: 2016 -
Özbekistan tarihinden kısaca
Tarihte, Özbek adına ilk kez 13.yy. sonunda rastlanmaktadır. Cengiz Han’ın kurduğu Moğol İmparatorluğu’nun (1196-1227) batı kolu olan Altın Ordu devletine mensup Türk kökenli boylardan biri, bu tarihten sonra hanları Özbek Han’ın adıyla (1282-1342) anıla gelmiştir. Orta Asya’da ilk Özbek hakimiyeti 16. yy. başında Semerkant’taki son Timur hanedanını yenerek Maveraünnehir’de kendi devletini kuran Muhammed Şeybani Han ile başlamıştır. 18. yüzyıla kadar süren bu hakimiyet yerini aynı yörede kurulan Hive ve Hokand Hanlıklarıyla Buhara Emirliği’ne bırakmıştır.
Çarlık Rusya’sının bölgedeki ilk hakimiyeti 1867’de merkezi Taşkent olan Türkistan Genel Valiliği’nin kurulmasıyla başladı ve on yıl içinde Hokand Hanlığı’nın Fergana’da kalan son topraklarının da ele geçirilmesiyle (1876) tamamlandı. 1 Kasım 1917’de ise Bolşevikler Taşkent’e girip hakimiyetlerini ilan ettiler. 1924 yılında bugünkü Özbekistan topraklarını içine alan Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu. 1930 yılında Özbekistan’ın başkenti Semerkant’tan Taşkent’e nakl edildi. 26 Nisan 1966’da 300 bin insanın evsiz kaldığı büyük bir deprem geçiren Taşkent o tarihten sonra yeniden inşa edildi. Nihayet Sovyetler Birliği’nin dağılması ile 31 Ağustos 1991’de Özbekistan Aliy Meclisi Müstakilliğinin ilanını kabul etti. 1 Eylül 1991’i de “Müstakillik Günü” olarak kararlaştırdı.
Özbekistan nüfusu
27 milyonu aşan nüfusunun (bölgenin en kalabalık ülkesi) 80% Özbek, 5.5% Rus, 5% Tacik, 3% Kazak, 2.5% Karakalpak, 1.5% Tatar, 2.5% diğer etnik gruplar oluşturmaktadır. 2007 yılında Özbekistan Devlet İstatistik Komitesinin yaptığı açıklamaya göre, ülke nüfusunun yüzde 52'sini çalışabilir, yüzde 40'ını (10,3 milyon) 18 yaşına kadar olan genç nüfusun oluşturduğunu bildirdi. Yaklaşık 10 milyon insan sehirlerde, 17 milyonu ise köylerde yaşıyor.
Özbekistan idari olarak 12 eyaletten ibarettir: Andican, Buhara, Cizzah, Nevai, Namangan, Kaşkaderya, Semerkand, Sirderya, Surhanderya, Fergana, Harezm ve Taşkent. 1936'da kurulan Karakalpak Özerk Cumhuriyeti de Özbekistan sınırları içindedir. Başkenti Taşkent'tir.
Özbekistan’da diller ve dinler
Özbekistan Anayasası’nın 4. maddesinde “Özbekistan Cumhuriyeti devlet dili Özbek dilidir. Özbekistan Cumhuriyeti Özbekistan’da mukim olan halkların örfleri, gelenekleri ve dillerine karşı saygı gösterir” diye yazıyor.
Özbek dili resmi dil olmasına rağmen, Rusça başta kamu kurumları olmak üzere yaygın şekilde konuşulmaktadır. Rus ve Özbek dilleri dışında Karakalpak, Tacik, Kırgız, Türkmen, Kazak ve Tatar dilleri yaygındır. Bağımsızlık sonrası çıkarılan Dil Kanunu’na göre, Latin Alfabesi’ne dönülmesi kararlaştırılmış ve bununla ilgili çalışmaların 2005 yılına kadar bitirilmesi, bu tarihten itibaren ise tamamıyla bu alfabenin kullanılması öngörülmüştür. Kabul edilen Latin Alfabesi’nin Türkiye türkçesındeki karşılığına gelen ve farklı olan harfler ise şöyledir.
A=A, B=B, C=J, Ç=Ch, D=D, E=E, F=F, G=G, Ğ=G’, H=H, I= Ii, İ=Ii, J=J, K=K, L=L, M=M, N=N, O=O, Ö=O’o’, P=P, R=R, S=S, Ş=Sh, T=T, U=U, Ü=U, V=V, Y=Y, Z=Z, Qq=sert okunan K harfi, Xx= sert okunan H harfi, Ng.
Özbekistan'da 130 dan fazla milliyet ve 15 din, 5.000 camii ve çeşitli mezheplere ait yaklaşık 200 kadar kilise vardır.
Özbekistan’ın yeraltı ve yerüstü zenginlikleri
Özbekistan doğal kaynaklar bakımından zengin bir ülkedir. Özbekistan’ın doğal kaynakları ve yeraltı zenginlikleri arasında doğal gaz, petrol, kömür, pamuk, ipek, altın, uranyum, bakır, alüminyum, demir, gümüş, çinko, volfram ve tungsten ile diğer madenler yer almaktadır. Enerji sorunu bulunmayan Özbekistan, doğal gaz üretiminde diğer Orta Asya’daki cumhuriyetler arasında önemli bir yere sahiptir. Molibden ve mermer yatakları ön sıradadır.
Özbekistan iktisadiyati
Başlıca ticari malları: tekstil ürünleri, pamuk, pamuk ipliği, ipek, pirinç, meyve konserveleri, şarap, deri, gıda maddeleri, petrol ve petrol ürünleri, doğalgaz, altın, kömür, alüminyum, elektrik motorları, klima cihazları.
En çok ihraç yapılan ülkeler: Rusya, Japonya, İran, Türkiye, ABD, Kanada, Hindistan, Çin, BDT ülkeleri, Almanya, İtalya, Malezya, Endonezya, Afganistan, Suudi Arabistan. Özbekistan 2006 yılında en çok İran, Türkiye ve Çin'e ihracat yaparken, en çok ithalat yaptığı ülkeler arasında Güney Kore, Çin ve Almanya yer almaktadır.
İhracatın ülkelere ve sektörlere dağılımına bakıldığı zaman BDT ülkelerine yapılan ihracatta elektrik enerjisi, makine ve aletler, hizmetler ve gıda ürünleri önemli sektörleri oluştururken, BDT dışı ülkelere yapılan ihracatta pamuk lifi, demir ve demir dışı metaller ve hizmetler kalemleri önemli yer teşkil etmektedir.
Özbekistan'ın ana ihraç ürünü pamuktur. Özbekistan dünyanın en büyük beşinci pamuk üreticisi ve ABD'den sonra en önemli pamuk ihracatçısıdır. 1990'lardan bu yana düşük verim, azalan pamuk fiyatları ve gittikçe artan yurtiçi işleme kapasitesi nedeniyle pamuğun ihracat gelirleri arasındaki oranı düşmüştür. Öte yandan, tarım dışı sektörlerin daha hızlı gelişmesi, diğer sektörlerin payı artarken pamuğun payının düşmesinde etkili olmuştur. 2000-2005 döneminde pamuk, toplam ihracat gelirlerinin % 20'sini oluştururken, 1990'lı yıllarda bu oran yıllık ortalama % 40'ları bulmaktaydı.
Altın ihracatıyla ilgili en son resmi rakamların bulunduğu 1998 yılında Özbekistan altın ihracatından toplam ihracatının yaklaşık % 10'una denk gelen 277 milyon ABD doları gelir elde etmiştir. 2002-2005 yılları arasında meydana gelen ani fiyat artışları sonucunda, altının toplam ihracattaki payı yıllık ortalama % 13'e yükselmiştir.
Özbekistan’ın ithal kalemleri ülke gruplarına göre farklılık göstermektedir. BDT ülkelerinden makine ve aletler, demir ve demir dışı metaller, plastik ve kimyasal ürünler ile gıda ürünleri ithal edilirken, BDT-dışı ülkelerden makine ve aletler başta olmak üzere, hizmet, plastik ve kimyasal ürünler ile gıda ürünleri ithal edilmektedir.
En çok ithalat yapılan ülkeler ise Rusya, Avusturya, BAE, Japonya, İsrail, İran, G.Kore, Türkiye, ABD, Kanada, Hindistan, BDT ülkeleri, Çin, Almanya, İtalya, Malezya.
Özbekistan’da Yabancı Yatırımları
Mayıs 1998 tarihinde Özbek’stan Hükümeti tarafından kabul edilen “Yabancı Yatırımlar Kanunu” ile ülkeye daha fazla yatırım çekilmesi amaçlanmıştır. Bu Kanun’a göre yabancı sermayeli şirketlere çeşitli vergi istisnaları ve sermaye malları için gümrük vergisi muafiyeti tanınmıştır. Kanun küçük ve orta ölçekli işletmeleri güçlendirmek amacı ile 2005 tarihinde revize edilmiş, kuruluş sermayesi limiti düşürülmüş ve iş yeri açma prosedürü kolaylaştırılmıştır.
Yatırım uzmanları Özbekistan'daki en önemli yabancı yatırım imkanlarının tarım, bankacılık, madencilik, telekomünikasyon, tekstil ve ulaşım sektörlerinde olduğunu ifade etmektedir. Yabancı yatırımcılar için en uygun alanlar aşağıdaki gibidir:
Özbekistan 2008 yılı sonuna kadar 4 milyar dolar yabancı yatırım çekmeyi hedefliyordu. Asya Kalkınma Raporu’nda, Özbekistan ekonomisinin önümüzdeki iki yıl içerisinde % 6 büyüyeceği tahmininde bulunulmuştur. Özbekistan ekonomisi doğrudan yabancı yatırımlar için potansiyel gösterilmekle birlikte benzerlerinden farklılaştırılmıştır. Kendi kendine yeterli bir ekonomik yapı ile doğrudan yatırımlardaki artışın ülkedeki ekonomik başarıyı arttırması beklenmektedir.
Özbekistan-Türkiye cumhuriyeti diplomatik ilişkileri
Türkiye, 16 Aralık 1991 tarihinde Özbekistan’ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülke olmuş, 4 Mart 1992 tarihinde ise iki ülke arasında diplomatik ilişkiler tesis edilmiştir. Taşkent’te Turkiye Büyükelçisi 25 Nisan 1992 tarihinde güven mektubunu sunarak görevine başlamıştır. 1993 yılının Ocak ayında da Ankara’da Özbekistan Cumhuriyeti Büyükelçiliği açılmıştır. 1992 yılında iki ülke arasında Diplomatik İşbirliği Protokolü imzalanmıştır.
Diplomatik ilişkilerin başlamasıyla iki ülkenin siyaset adamları ve üst düzey yetkilileri düzenli olarak bir araya gelmeye başlamıştır.
İlişkilerin hukuki temelini oluşturmak amacıyla Özbekistan ve Türkiye cumhuriyetleri arasında eğitim, bilim, kültür, sanat, spor, savunma, ekonomi, ticaret, müzik, tarım, sağlık, maliye, gümrük, ulaştırma, güvenlik alanlarında çok sayıda ikili anlaşma ve protokol imzalanmış, karşılıklı çok sayıda üst düzey ziyaretler sırasında imzalanan Ortak Bildiri’lerden oluşan onlarca protokol, şartname, mutabakat, mutabakat zaptı, mutabakat muhtırası ve sözleşme bulunmaktadır.
Özbekistan-Türkiye ticari ilişkileri
Özbekistan'ın Türkiye ile olan toplam ticaret hacmi, 2003 yılında 272 milyon, 2004 yılında yüzde 40 dolayındaki artışla 388 milyon dolar oldu. 2007 yılında ikili ticaret 225 milyon ihracat, 613 milyon ithalat olmak üzere bir önceki yıla oranla 0’luk bir artışla toplamm 838 milyon dolara ulaşmıştır.
2006 yılı Nisan ayı itibariyle resmi kayıtlarda Türk ortaklı şirketlerin sayısı yeniden 376’ya yükselmiştir. Türk şirketleri Özbekistan’ın ekonomik yaşamında önemli bir yere sahip olmuştur. Özellikle tekstil alanında Türk firmalarınca yatırımlar gerçekleştirilmektedir. Türk İnşaat firmalarının üstlendikleri projelerin mali değeri 1.6 milyar Doları aşmıştır.
Bu iş ortaklıkları başta tekstil sektörü olmak üzere, otomotiv, gıda, deri, temizlik malzemeleri ve diğer sektörlerde faaliyet göstermek amacıyla kurulmuştur. Ortak şirketlerin yaptığı imalat yatırımlarının proje tutarının yaklaşık 1 milyar dolar ve ortak yatırımlardaki Türk sermayesinin 600 milyon dolar civarında olduğu tahmin edilmektedir.
Türkiye’nin Özbekistan’a ihracatı kalemler bazında incelendiğinde en önemli ihraç ürününün halı olduğu görülmektedir. 2002 yılında Türkiye’nin bu ülkeye toplam ihracatının yüzde 18.8’ini bu kalem oluşturmuştur. Diğer önemli kalemler arasında ise plastikler, kazanlar ve makinalar, otomotiv ve yan sanayi, kağıt, karton, alüminyum ve alüminyum ürünleri gelmektedir.
Türkiye’nin Özbekistan’dan ithalatı ise belirli kalemler üzerine yoğunlaşmıştır. Şöyle ki, 2002 yılında bu ülkeden toplam ithalatımızın yüzde 47’sini pamuk, yüzde 30.6’sını bakır ve bakır ürünleri oluşturmuştur.
Özbekistan’ın uluslararası ilişkileri
Özbekistan AGIK, Birleşmiş Milletler Teşkilati, İslam Kalkınma Bankası, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası, Asya Kalkınma Bankası, Uluslararası Finans Örgütü, Ekonomik İşbirliği Örgütü, Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası, Asya ve Pasifik Ekonomik ve Sosyal Komisyonu, Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı, Avrasya Ekonomik Topluluğu, Şanghay İşbirliği Teşkilatı gibi uluslararası kuruluşlara da üyedir. Özbekistan IMF'ye 1992 yılında üye olmuştur.
Bugün Özbekistan, 165 devlet tarafından tanınmaktadır ve 103'den fazla ülkeyle diplomatik ilişki kurmuştur. Taşkent’te 40 dan fazla ülkenin büyükelçiliği, ticaret temsilcilikleri veya uluslararasi teşkilatlarin temsilcilikleri bulunmaktadır.Yabancı ülkelerde de Özbekistan’ın 30’dan fazla büyükelçiliği ve konsolosluğu bulunuyor.
OSCO, Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO), WHO, ICAO, WLO, Dünya Turist Örgütü ve diğer uluslararası örgütlerin tam üyesi haline gelmiştir. BMT, IMF, EBRD, AGİK, ECO, Alman Ekonomik Kuruluşu, Avrupa Topluluğu Komisyonu, Dünya Bankası, vb. kuruluşların temsilcilikleri ve büroları bulunmaktadır.
Özbekistan’da Fransa Orta Asya Araştırma Enstitüsü, Uluslararası Barış Teşkilatı, Uluslararası İnsan Hakları Komisyonu,. Avrasya Fonu, Merkezi Asya- Amerikan Girişimciliği Destekleme Fonu, Amerikan Hukuk Konsorsiyumu gibi 24 devletlerarası kuruluş faaliyet göstermektedir.
İnsan Hakları milli komisyonu, Bölgesel İrtibat bürosu,
İnsan Hakları Gözlem Ofisi ve Hür Radyo bürosu gibi kuruluşların faaliyetine izin verilerek demokratlaşma çabalarının uluslararası düzeyde bağdaştırılmasına verilen önem gösterilmiştir.
1994 yıldan başlayarak ülkede ekonomik reformlar başlatılmış, bu adımların sonucunda Özbekistan ekonomisinde iyileşme gözlenmeye başlanmış, 1996 yılından beri ekonomik büyüme oranları istikrarlı bir şekilde devam etmektedir.
Özbekistan çok eskiye dayanan köklü devlet geleneği sayesinde bağımsızlığını kazandıktan kısa süre sonra Orta Asya'nın güçlü devletlerinden biri haline gelmiştir. Özbekistan, tarihi ve kültürel birikimi, önemli stratejik ve geopolitik konumu, yeraltı ve yerüstü zenginlikleri, enerji kaynakları ve Orta Asya nüfusunun yarısını oluşturan 28 milyonluk nüfusu ile TBD için kilit devlet konumundadır diye düşünüyorum.
Özbekistan’ın doğal kaynakları ve yeraltı zenginlikleri arasında doğal gaz, petrol, kömür, pamuk, ipek, altın, uranyum, bakır, alüminyum, demir, gümüş, çinko, volfram ve tungsten ile diğer madenler yer almaktadır. Enerji sorunu bulunmayan Özbekistan, doğal gaz üretiminde diğer Orta Asya cumhuriyetleri arasında önemli bir yere sahiptir.
Özbekistan; tarım, hayvancılık ve sanayi bakımından da güçlü bir ülke olması ile birlik, özellikle yabancı yatırımcıların yoğun ilgisi altında bulunan ve yükselen bankacılık, madencilik, telekomünikasyon, tekstil ve ulaşım sektörleriyle TBD için olumlu katkılarda bulunabilecek bir ülkedir.
Dünyanın en büyük beşinci pamuk üreticisi ve ABD'den sonra en önemli pamuk ihracatçısı olan Özbekistan’ın uçsuz bucaksız pamuk tarlalarıyla tekstil yatırımcılarının yeni gözdesi haline gelmiştir. Özbekistan; tekstilin yanı sıra; gıda, otomotiv (UzDaewooAuto - Orta Asya’nın tek otomobil fabrikası) ve inşaat sektörleri açısından da yatırımcıların ilgisini çekmektedir. Özbekistan, muhteşem tarihi ve turistik potansiyeline sahiptir.
Özbekistan, Orta Asya ve Türkiye Cumhuriyetleri ile her türlü ilişkilerini yoğun olarak devam ettirmekte olan ülkedir.
TürkBirDev
Merkez mahallesi, Fatih Caddesi No 112
Halkali, Istanbul
ph: 0212 693 2017
bilgi